|
Autor: Krystyna Wasilkowska-Frelichowska
Zdjęcia: Bogumił Wieszczak
W przeszłości Nieszawę i okoliczne miejscowości zamieszkiwała ludność zróżnicowana pod względem narodowościowym i wyznaniowym. Pod koniec XVIII w. rozpoczęła się kolonizacja, co przyczyniło się do osiedlania, również na terenie Kujaw, ludności ewangelickiej. Po powstaniu styczniowym nielicznie zasiedliła te tereny ludność rosyjska, a nieco później społeczność żydowska. Nieszawscy ewangelicy w 1766 roku stanowili grupę 136-osobową, a w 1786 roku mieszkały tu tylko 102 osoby.
Początkowo dom modlitwy i cmentarz urządzili sobie w zawiślańskiej miejscowości Rybitwy (wówczas mieszkała tam duża grupa ewangelików), należącej do parafii Nieszawa. Ewangelicy uznawali jurysdykcję kościoła rzymskokatolickiego, więc nie mając własnego zboru, korzystali z kościoła parafialnego w Nieszawie. Zawierali związki małżeńskie, chrzcili dzieci, ale nie zezwalano im na urządzanie ewangelickich nabożeństw. Uroczystości te celebrowane były przez aktualnie urzędującego pastora włocławskiego.
W 1820 roku społeczność ewangelicka rozpoczęła starania zmierzające do przejęcia nieszawskiego kościoła św. Wojciecha, ale miejscowi katolicy wraz z proboszczem Fabianem Sebastianem Widerą nie dopuścili do tego, a samo przedsięwzięcie przyjęli z oburzeniem. Pierwszym pastorem we Włocławku w latach 1829-1835 był Juliusz Teodor Ludwig - zaliczany do najwybitniejszych duchownych kościoła ewangelicko-augsburskiego w Królestwie Polskim. Jego następcą w latach 1836-1844 był pastor Gustaw Müller.
Rok 1838 był dla nieszawskiego środowiska ewangelików ważny z uwagi na fakt utworzenia filii parafii włocławskiej, którą w latach pięćdziesiątych przekształcono w samodzielną, ale bezetatową parafię ewangelicko-augsburską. Tworzenie samodzielnej parafii w Nieszawie przypisane jest pastorowi Bogumiłowi Tydelskiemu, zarządzającemu kościołem ewangelicko-augsburskim we Włocławku w latach 1844-1868. W omawianym czasie do nieszawskiej parafii przyjeżdżał włocławski pastor dwanaście razy do roku.
Parafia nieszawska funkcjonowała w jednej z czterech diecezji kościoła ewangelicko-augsburskiego w Królestwie Polskim - w diecezji płockiej z superintendentem na czele. Generalny superintendent rezydował w Warszawie. Najwyższą władzę sprawował konsystorz, którego prezesem była i jest obecnie osoba świecka. Kościół ten działał na podstawie ukazu carskiego - Ustawy dla Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Królestwie Polskim z dnia 20 lutego 1848 roku.
W roku 1876 w Nieszawie zamieszkiwało 125 ewangelików. Dla swoich dzieci uruchomili szkołę wyznaniową z językiem niemieckim. Placówka ta miała za zadanie zapewnić zachowanie odrębności narodowej i wyznaniowej. Gwarantować miała nauczenie najmłodszej generacji samodzielnego czytania Pisma Świętego oraz przygotowanie dzieci i młodzieży do udziału w życiu społeczności ewangelickiej i czynnego udziału w nabożeństwach.
Przy ogromnym poparciu ewangelików mieszkających w Ciechocinku, Wołuszewie, Słońsku oraz w miejscowościach położonych po drugiej stronie Wisły wznowiono starania o budowę świątyni, które ostatecznie zakończyły się wzniesieniem w 1882 roku okazałego kościoła. Powodzenie tego przedsięwzięcia oraz dalsze funkcjonowanie szkoły nieszawscy ewangelicy zawdzięczają pastorowi Rudolfowi Zirkwitz.
Budowlę kościoła usytuowano w południowej części miasta przy ul. Włocławskiej (dziś Narutowicza). Wybudowano ją z czerwonej nieotynkowanej cegły. Strzelista, potężna wieża o wyjątkowo dekoracyjnym charakterze dominowała nad budowlą i nad tą częścią miasta. Jednonawowy kościół stanął na zakończeniu osi ciągu ulic: od kościoła farnego, poprzez rynek, ul. Długą (3 Maja), aż do drogi prowadzącej na Przypust. Główne wejście zaplanowano od strony zachodniej, zaś ołtarz główny, nad którym znajdował się okrągły świetlik - stanął przy ścianie wschodniej. Imponujących rozmiarów galeria chóru okalała świątynię od strony południowo-zachodnio-północnej. Wystrój wnętrza uzupełniały dwa boczne ołtarze.
Na obszernej działce, po drugiej stronie ulicy, pobudowano budynek biura, dom mieszkalny dla pastora i obsługi kościoła. Posesję otoczono murowanym parkanem. Elementem dekoracyjnym była figurka przydrożna na murowanej podstawie - Serce Jezusowe - usytuowana od strony ul. Zjazd. Jednocześnie z rozpoczęciem budowy świątyni, ewangelicy zakupili działkę przy szosie aleksandrowsko-włocławskiej i założyli tam swój cmentarz.
Pierwszym pastorem urzędującym i mieszkającym w Nieszawie (1919-1930) był Otton Fryderyk Krenz. Pastor Krenz był również wykładowcą w nieszawskim Seminarium Nauczycielskim im. Władysława Jagiełły. Jego następcą był Oskar Fryderyk Berthold (1935-1939). Na uposażenie pastora składały się datki wiernych oraz kwota dofinansowania przez państwo. W parafii istniał świecki zarząd w postaci kolegium kościelnego, dozoru kościelnego. Członkowie wybierani byli przez parafian, a ich zadaniem było czuwanie nad wypełnianiem obowiązków przez pastora, układanie preliminarza budżetowego, ustalanie wysokości składki oraz opieka nad kształcącą się młodzieżą.
Nadal funkcjonowała szkoła, lecz niewielka społeczność i mały przyrost naturalny (3-5 dzieci rocznie) powodował konieczność łączenia klas. Przybyli do Nieszawy nauczyciele z Włocławka, bardzo dobrze wykształceni i przygotowani do zawodu.
W latach 1919-1939 liczba mieszkających w Nieszawie ewangelików wahała się od 100 do 120 osób. W powyższym przedziale czasowym w miasteczku i na obrzeżach mieszkała i pracowała zawodowo niżej podana osobowa reprezentacja:
Arndt Rudolf - rolnik, Bensler Edward - właściciel domów, Berthold Oskar Fryderyk - pastor, Dams Karol - śpiewak kościelny, Deide Aleksander - młynarz, Deide Hugo - rzeźnik, Dekkert Juliusz - dozorca, Ejze Gertruda - urzędnik magistratu, Ejze Gustaw - powroźnik, Ejze Karol - piekarz, Ejze Maria - sprzedawczyni w piekarni, Ejze Rudolf - właściciel sklepu, burmistrz, German Teodor - nauczyciel, Glaza Natalia - kelnerka, Hanke Juliusz - kantor, Heine Rudolf - nauczyciel, Henselcit Gustaw - zakrystian, Honke Artur - absolwent seminarium nauczycielskiego, Kołogryf Jerzy - taksator ubezpieczeniowy, Krenz Otton Fryderyk - pastor, Kurt Alfons - kupiec, Pieper Ida - właścicielka domów, Rabe Emma - właścicielka domów, Ratz Piotr - robotnik, Roge Emil - badacz mięsa, Rode Fryderyk - pracownik kościoła, Roge Aleksander - absolwent seminarium, Roge Amelia - nauczycielka, Roge Jerzy - stolarz, Roller Ernest - organista, Roller Julian - nauczyciel, Schafrik August - rolnik, Schafrik Leokadia - wędliniarka, Schubert Albert - wozak, Stadelmeir Anna - pomoc domowa, Stryszak Hildegarda Luiza - krawcowa, Szulc Karol - przemysłowiec, Teiertag Jan - szewc, Wendtland Ernest Adolf - rzeźnik, Wizer Michał - kościelny, Wons Albert - kupiec, Zielke Emanuel - rybak, Żychowicz Karol Bruno - młynarz.
Przez trzy stulecia przenikały się wpływy wielonarodowej i wielowyznaniowej społeczności, zamieszkującej i żyjącej zgodnie w miasteczku na nieszawskim brzegu Wisły. Przedstawiciele tej ludności wykonywali różne zawody, zajmowali różne stanowiska i oddanie pracowali społecznie (straż pożarna, zespoły teatralne, chór). Struktury te przerwała II wojna światowa, wtedy część Niemców opuściła Nieszawę. Niektórzy z tych, co pozostali, demonstrowali wrogie zachowania wobec współmieszkańców Polaków. Znacznym zgrzytem w sąsiedzkich stosunkach był akt rozstrzelania grupy nieszawian oraz tragiczne wydarzenia datowane na 7-8 kwietnia 1945 roku, kiedy to z rąk grupy samozwańczych - sprawiedliwych, zginęła grupa cywilnych Niemców, od lat mieszkających w Nieszawie.
Po wojnie strącono wieżę świątyni (podobno w poszukiwaniu skarbu ukrytego w kuli wieńczącej iglicę wieży). W latach późniejszych kościół ewangelicki zamieniono na magazyn, a w latach sześćdziesiątych prywatny nabywca odkupił budynek od gminy ewangelicko-augsburskiej i go rozebrał. W latach siedemdziesiątych Konsystorz Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Warszawie zrzekł się na rzecz Skarbu Państwa działek: 477 (plac pokościelny) i 614 (plac z zabudową). Przestał również istnieć cmentarz ewangelicki - o jego istnieniu przypomina kępka brzóz w głębi pola przy ul. Warszawskiej.
1 listopada zawsze płonie tam znicz - symboliczne światełko pojednania.
Cmentarz w Kolonii Nieszwa powstał w drugiej połowie XIX wieku, zlokalizowany był w bliskim sąsiedztwie z cmentarzem katolickim. Nekropolie odgradzał sad i droga. Położony jest około 100 metrów od cmentarza rzymskokatolickiego i 70 metrów od drogi do Włocławka. Teren jest zarośnięty, otoczony sadem i polami uprawnymi. Odnajdujemy dwie niekompletne płyty nagrobne. Na jednej udaje się nam odczytać rok urodzenia 1885 i datę śmierci 1908, niestety nazwisko w połamanej górnej części jest słabo widoczne. Na drugim znajdujemy tylko informacje następującej treści: przeżywszy 71 lat zmarł dnia 17 Marca 1901 roku Pokój jego duszy. Brak tablicy informacyjnej.
|
