|
Autor: Krystyna Michałowska
Zdjęcia: Bogumił Wieszczak
Gmina Izbica Kujawska jest położona na skraju województwa kujawsko-pomorskiego, na obszarze Pojezierza Kujawskiego. Efektem ostatniego zlodowacenia są liczne wzniesienia, głazy narzutowe i jeziora rynnowe (Długie, Modzerowskie, Brdowskie, Kraśnia, Chotelskie oraz małe zbiorniki wodne w miejscowościach: Augustynowo, Pasieka czy Wólka Komorowska). Taka rzeźba terenu sprawia, że gmina ma charakter rolniczy. Grunty rolne zajmują 9552 ha, a ogólna powierzchnia gminy 13205 ha.
Na tych terenach już w XI wieku istniały liczne osady. Wśród nich Izbica, określana jako miasteczko szlacheckie, znajdujące się w rękach rodu Awdańców. Nazwa Izbica pojawiła się w XV wieku, wcześniejsza Izdbica pochodziła prawdopodobnie od rzeczki Izdbicy, albo od głównej izby budynku, znajdującego się na pagórku, gdzie obecnie stoi kościół. Różne były losy Izbicy, która otrzymała z rąk króla Władysława Jagiełły w 1394 roku prawo magdeburskie. Od XV wieku była w posiadaniu rodu Kretkowskich. W XVI wieku istniała tu polska gmina protestancka. Członkami gminy była szlachta polska: Latalscy, Zaćwilichowscy Osieccy, a pastorem senior gminy Daniel Mikołajewski. W 1754 roku po spaleniu się miasta, dzięki staraniom kolejnego dziedzica hr. Jana Skarbka, udało się uzyskać od króla Augusta III przywilej lokacyjny dla Nowej Izbicy. Od tego czasu miasteczko zaczęło się rozwijać. Sprzyja temu także ponowne pojawienie się ludności wyznania ewangelickiego. Koloniści niemieccy zachęcani przez bogatych właścicieli ziemskich do trwałego osadnictwa mają dogodne warunki do wykorzystania swoich dużych umiejętności rzemieślniczych i rolniczych. Osadzają się w Izbicy i jej okolicach. Dzięki osadnikom powstała w 1770 r. wieś Pasieka, potem Tymień, w 1772 r. Józefowo. Po II rozbiorze Polski Kujawy Wschodnie włączone są do Prus.
Napływają osadnicy z Wirtembergii, Nadrenii, Prus Zachodnich. Brak jest kościołów i parafii protestanckich. Rząd pruski wydaje bezpłatnie drewno na budowę domów modlitw. W 1825 roku właścicielem Izbicy stał się gen. Augustyn Słubicki. Sprowadził do miasta 93 sukienników i tkaczy.
Izbiccy ewangelicy nadal nie posiadają swojej świątyni. Do 1776 roku ewangelików odwiedzał pastor z Władysławowa. Po 1806 roku zmniejsza się napływ kolonistów. Jednak nadal bardzo ważnym problemem jest utworzenie parafii i wybudowanie świątyni, gdyż nabożeństwa odbywały się w prywatnych domach. Pierwotnie planowano utworzenie parafii w Kowalu, a potem w Chodczu. Nastąpił sprzeciw senatora Zboińskiego w imieniu protestantów z Izbicy i sprzeciw Lubienia, którego właściciel W. Waliszewski deklarował wybudowanie kościoła i domu parafialnego. W latach 1817-1837 Izbica należy do par. Chodecz. W 1832 izbiccy luteranie tworzyli kantorat w ramach par. Babiak. W 1838 nastąpiło przyłączenie Izbicy do Babiaka. Kościół w Izbicy powstał po 90 latach.
Historia kościoła w Izbicy - kalendarium
- 29 września1903 r. powołany na stanowisko administratora parafii Koło- Babiak pastor Richard Paszke odprawił pierwsze nabożeństwo dziękczynne w Izbicy, po którym wezwał mieszkańców miasta i okolicy do ufundowania oraz wybudowania kościoła, zadeklarował odwiedzanie wiernych raz w miesiącu i możliwość utworzenia filiału w Izbicy,
- 29 września 1905 r. na zebraniu ogólnym podjęto uchwałę wybudowania kościoła w Izbicy za sumę 12000 rubli, plac pod budowę ofiarowała bezpłatnie mieszkanka Izbicy Nussbeutel, projekt architektoniczny opracował inżynier Wnukowski przy pomocy swego asystenta Z. Lindnera. Komitet budowy kościoła tworzyli: Otto Liske z Zagrodnicy, Michael Fergin z Lubomina, Wilhelm Thiede z Tymienia, Gotlieb Fergin oraz Adolf Behsler z Pasieki, Michael Kokoschke z Wolskich Holendrów, Leopold Nussbeutel z Kozjatów, ludwik Assmann z Wiktorowa, Gotfried Schimming z Sarnowa. Składka wynosiła 1 rubel 75 kopiejek od posiadanej morgi ziemi. Budową kościoła kierował Otto Nendze,
- 29 września 1906 r. wbudowanie kamienia węgielnego pod budowę kościoła,
- 29 września 1909 r. uroczystość wyświęcenia i oddania do użytku nowego, jednonawowego kościoła wybudowanego w stylu gotyckim w obecności biskupa Bursche, pastora Filtzer z Włocławka, pastora Henkel z Konina, pastora Wojak z Brzezin i administratora Richarda Paszke,
- 1 stycznia 1910 r. filiał izbicki uzyskał status samodzielnej parafii z pastorem wikariuszem Richardem Kneifel pochodzącym z Kłodawy (lub Sompolna),
- 1926 r. zakupiono dla izbickiego chóru instrumenty warte 2500 zł,
- 1927 r. przeprowadzono prace remontowe,
- 1928 r. wybudowano mur otaczający działkę,na której stanął kościół,
- 15 września 1935 r. powołano komitetu budowy Domu Pastora z salą dla konfirmantów (skład komitetu budowlanego: Adolf Fergin, Albert Lechelt, Emil Benke, Ludwik Krüger, Ludwik Sommerfeld, Ludwig Milas, Gotfried Steinke, Friedrich Lüdke, Eduard Fergin, Adolf Schatzler, Ludwig Pubantz i Leonhard Doberstein),
- 1937 r. wyświęcenie pastorówki przez biskupa Bursche.
Budynek kościoła zachował się do dzisiaj. Jak pamiętają mieszkańcy Izbicy, msze w kościele ewangelickim odbywały się jeszcze w latach siedemdziesiątych XX wieku. Później działalność zanikła. Obecnie znajduje się w prywatnych rękach. Właścicielem jest emerytowany rzemieślnik ze Skępego pow. Lipno. Obiekt pokazany przez p. Przemysława Nowackiego ulega straszliwej dewastacji. W środku wysypisko odpadów komunalnych, dach dziurawy.
Cmentarz w Izbicy
30 lipca1799 roku hr. Skarbek podarował ewangelikom plac na cmentarz. W 1914 r. istniejący cmentarz został ogrodzony. W parkanie wybudowano 4 kolumny, żelazną bramę wejściową i dwie inne żelazne bramy. Na cmentarzu postawiono studnię. Cmentarz położony był na niewielkim wzniesieniu około 600m na zachód od centrum miasteczka i około 200m od dawnego cmentarza ewangelickiego. Jego obecna powierzchnia zajmuje około 0,45 ha. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1931. Znajdują się tu groby osób szczególnie zasłużonych dla parafii: Berty i Gotliba Kulisów, grób rodziny Steinke oraz Leopolda Schmidta. Obecnie teren cmentarza jest bardzo zaniedbany, porośnięty dziką roślinnością. Brak ogrodzenia. Zachowały się tylko cztery słupki od bramy wejściowej. Większość z pozostałych 50 nagrobków jest uszkodzona i zniszczona na skutek odziaływania czynników naturalnych. Na porośniętych mchem tablicach nagrobnych udaje się odczytać kilka napisów: Emma Waldek z d. Goede ur. 30.10.1891, zm. 21.04.1955; Ernest Schmidt ur. 1914, zm. 1916; Rudolf Schmidt ur. 1920, zm. 1920. Grób rodziny Steinke. Odczytujemy wzruszający napis: „Tu spoczywa w Bogu Matylda z Hejmanów Arndt z trojgiem drobnych dzieci ur. 26 września 1864 r., zm. 4 lipca 1889 r. Pokój ich cieniom”. Podobno cmentarz jest jeszcze odwiedzany przez rodziny pochowanych. Brak tablicy informacyjnej.
Kościół w Pasiece
Wieś Pasieka powstała w 1770 roku. Mimo udziału przedstawicieli mieszkańców Pasieki w komitecie budowy kościoła w Izbicy, to miejscowi ewangelicy byli przeciwko budowie tej świątyni i nie płacili żadnej składki. Zarząd kościoła już w 1907 roku założył gminę kantoracką, a Johann Kersten był w Pasiece do 1919 roku kantorem i nauczycielem. Na placu podarowanym przez Gotlieba Wiesera został wybudowany kościół. W 1932 w kantoracie w Pasiece odbyła się uroczystość z okazji 150 rocznicy przybycia kolonistów,25- lecie poświęcenia kościoła i 25-lecie istnienia chóru.
Cmentarz w Pasiece
Powstał na początku XX wieku na terenie płaskim. Znajdował się w odległości 350 m od szkoły ewangelickiej. Otoczony był żelaznym płotem, a na środku stał pięciometrowy krzyż. Obecnie po szkole nie pozostał żaden ślad. Budynek rozebrano. Nie ma też cmentarnego ogrodzenia, a krzyż przewróciła wichura. Pan Andrzej Krościel, mieszkaniec Pasieki, mimo swej niesprawności opiekuje się miejscem wiecznego spoczynku. Wycina dziko rosnące krzewy i drzewa. Na cmentarzu można zobaczyć niekompletne nagrobki. W większości zachowały się jedynie obramowania grobów. Można odczytać nazwiska osób tu pochowanych: Amelia Kluge ur. 1896 r., zm. 1936 r.; Schmming ur. 1869 r., zm. 1935 r.; Leokadia Elizabeth Nikolai ur. 1890 r., zm. 1928 r.; Michael Kluge zm. 1826 r. Od p. Andrzeja dowiadujemy się, że czasami ktoś zapala znicz na istniejących grobach. Brak tablicy informacyjnej.
Tymień
Osada powstała w 1771 roku.O jej początkach niewiele wiemy, gdyż właściwie nie zachowały się żadne dokumenty. Pozostał cmentarz położony na bardzo wysokiej skarpie założony pod koniec XIX wieku w odległości około 200m od drogi. Otoczony jest polami uprawnymi. Obecnie nie ma ogrodzenia. Na terenie zarośniętym krzewami i dziko rosnącą roślinnością nie widać miejsc pochówków. Nagrobki są pokryte mchem i trudno z nich odczytać napisy. Udało się odczytać nazwisko: Emilie Putzic 1926r. Brak tablicy informacyjnej.
Mieczysławowo
Do końca II wojny światowej funkcjonowała parafia Kościoła Ewangelicko- Augsburskiego. Po wojnie w budynku po kościele była szkoła podstawowa, którą zlikwidowano w 1996 r. Obecnie budynek jest w posiadaniu prywatnego właściciela. Znajduje się na liście obiektów zabytkowych.
Cmentarz w Mieczysławowie
Powstał pod koniec XIX wieku. Został utworzony na płaskim terenie na zapleczu szkoły ewangelickiej w odległości około 150m od drogi. Budynek szkoły z czerwonej cegły zniszczył pożar. Cmentarz pozostał. Obecnie teren cmentarza nie posiada ogrodzenia, jest zarośnięty dziką roślinnością i znajduje się wśród pól uprawnych. Od mieszkańca wioski p. Stanisława Karpińskiego dowiadujemy się, że właścicielem tej ziemi był Adolf Patzer… Wśród zniszczonych nagrobków odnajdujemy miejsce pochówku Adolfa Patzera 1931 r. i Gustawa Krügera 1910. Brak tablicy informacyjnej.
Materiały źródłowe:
- Strona internetowa: Izbica Kujawska Online,
- Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie, T. 24, Kujawy Wschodnie i Ziemia Dobrzyńska w Okresie Dwudziestolecia Międzywojennego 1918-1939 r.,
- Władysław Kubiak: „Parafia i Kościół Ewangelicki w Izbicy Kujawskiej w Latach Trzydziestych XX wieku i w Okresie Okupacji Hitlerowskiej w Świetle Relacji Pastora Richarda Kneifla”,
- Indywidualne obserwacje.
|
