|
Autor: Tadeusz Bojarski
Zdjęcia: Wolontariusze z Młodego Włocławka
„Nic tak nie wiąże przeszłości z teraźniejszością, jak mogiły zmarłych. Wyznaczają one ciągłość historyczną rodzin, pokoleń, wreszcie narodów i państw. Miejsce pochówku, otoczone czcią ma zawsze szczególny charakter. Jednoczy, jak żadne inne, ludzi różnych pokoleń i przekonań... Nie ma bowiem kultury bez grobów i grobów bez kultury” (prof. dr hab. Michał Rożek - wstęp do albumu Adama Bujaka „Nekropolie królów i książąt polskich”, Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, Warszawa 1988)
W roku 1818 społeczność ewangelicka utworzyła we Włocławku samodzielną parafię. Parafia ta została formalnie usankcjonowana reskryptem Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Królestwa Polskiego z dnia 24.VI.1820 r. Ten akt prawny nakazał również Kościołowi Katolickiemu przekazanie ewangelikom nieczynnego kościoła św. Wojciecha oraz jedną czwartą część cmentarza przy tym kościele. Faktycznie po przejęciu przez ewangelików kościoła św. Wojciecha znajdujący się przy nim cmentarz w całości wykorzystywany był przez ewangelików do połowy XIX wieku. Obecnie trwałym śladem tego cmentarza jest znajdujący się przy kościele nagrobek z kamienną rzeźbą płaczącego anioła z urną Henryki Wilhelminy z Heroldów, małżonki pułkownika wojsk pruskich Karola de Greiffenberga. Od połowy XIX wieku pogrzeby ewangelików odbywały się na cmentarzu przy Zielonym Rynku urządzonym w roku 1823 r. Ze względu na dynamiczny wzrost ludności Włocławka, pod koniec XIX wieku cmentarz ten okazał się niewystarczający do potrzeb, a poza tym znajdował się w centrum miasta.
W tej sytuacji z inicjatywy Magistratu, w dniu 15 lipca 1881 r. zwołano zebranie: radnych miasta, poważniejszych obywateli miasta, członków dozorów kościelnych - katolickiego i ewangelickiego, celem wyboru miejsca na urządzenie nowego cmentarza. W wyniku obrad zebrani uznali, że miejsce stanowiące pastwiska miejskie, położone przy szosie Kowalskiej „najwięcej pod każdym względem nadaje się na urządzenie cmentarza”. Następnie w dniu 14 października 1881 r. odbyło się zebranie wszystkich właścicieli nieruchomości w mieście, którzy wyrazili zgodę na zajęcie „bezinteresownie” części pastwiska miejskiego o przestrzeni 9 300 sążni kwadratowych pod urządzenie cmentarza wszystkich wyznań chrześcijańskich. Generał Gubernator Warszawski pismem z dnia 17 marca 1882 r. zawiadomił, że nie znajduje przeszkód do urządzenia nowo projektowanego cmentarza. W listopadzie i grudniu 1892 r. cmentarz został poświęcony przez wyznanie ewangelickie i prawosławne. Dodatkowo w roku 1893 władze miasta powiększyły cmentarz o 1 250 sążni kwadratowych na urządzenie prawosławnego cmentarza wojskowego. W roku 1902 prawosławny cmentarz wojskowy został powiększony o dalsze 2 250 sążni kwadratowych. W aktach archiwalnych magistratu miasta Włocławka znajduje się informacja, że w roku 1916 powierzchnia cmentarza ewangelickiego wynosiła 10.247 metrów kwadratowych. W tym samym roku sporządzono notatkę o treści: „wobec zajęcia dużej cześć cmentarza ewangelickiego przez Władze Wojskowe dla poległych żołnierzy, z tem samym zmniejszenia obszaru cmentarza, Rada miejska zgodziła się na odstąpienie Gminie ewangelickiej z gruntów miejskich od strony miasta potrzebnej ilości ziemi podł. przedstawionego planu”. Pismem z dnia 19 czerwca 1916 r. powiadomiono Gminę ewangelicką o decyzji przy czym Magistrat zrobił zastrzeżenie o treści:
„Na wypadek, o ile by cmentarz nie miałby służyć na grzebanie umarłych, to obszary ziemi podlegają bezpłatnemu zwrotowi miastu”.
W roku 1930 Gmina prawosławna wystąpiła do Magistratu o ustalenie granic przydzielonego jej obszaru cmentarza wobec sporu o ten obszar z parafią katolicką. Magistrat zorganizował spotkanie przedstawicieli wyznań chrześcijańskich „celem uregulowania wszystkich kwestii z użytkowaniem terenów pod cmentarz zajętych”. W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele parafii prawosławnej i ewangelickiej. Przedstawiciele parafii katolickiej na spotkanie nie stawili się, gdyż rościli sobie prawo do własności i administrowania całym cmentarzem. W wyniku ustaleń zapadłych na tym spotkaniu parafii ewangelickiej przydzielono na cmentarzu obszar o powierzchni ogólnej 16 158 metrów kwadratowych (według stanu obecnego: narożną kwaterę przy zbiegu ulicy Cmentarnej i ulicy Okrzei). Stan taki trwał do 1945 roku. Zmiany polityczno-społeczne po drugiej wojnie światowej oraz znaczne zmniejszenie we Włocławku ilości mieszkańców wyznania ewangelicko-augsburskiego, a także nowe regulacje prawne dotyczące cmentarzy sprawiły, że na cmentarzu komunalnym przestały być respektowane granice kwater wyznaniowych. Opuszczenie Włocławka przez ewangelików spowodował, że groby ich przodków pozostały bez opieki, a niektóre uległy stopniowej degradacji.
Opracowano na podstawie:
- „Gmina ewangelicko-augsburska we Włocławku w XIX wieku” opracowanie dr. Tomasza Dzikiego, „Zapiski Kujawsko - Dobrzyńskie” tom 14 - Wyznania na Kujawach wschodnich i Ziemi Dobrzyńskiej. Włocławek 2000 r.
- „130 lat kościoła ewangelickiego we Włocławku. 190- ta rocznica pierwszego ewangelickiego nabożeństwa w kościele św. Wojciecha. Zarys historii kościoła i Parafii we Włocławku. 26 czerwca 2011 r.”, Parafia Ewangelicko-Augsburska we Włocławku 2011 r.
- Akta Rady Miasta Włocławek z lat 1920 - 1939.
- Zirkwitz Rudolf Henryk (1829-1895), „Włocławski Słownik Biograficzny”, tom 1, Włocławek 2004 r.
- Tydelski Jan Bogumił (1817-1868), „Włocławski Słownik Biograficzny”, tom 2, Włocławek 2005 r.
|
