|
Autor: Krysyna Michałowska
Zdjecia: Bogumił Wieszczak
Lubraniec - miasto położone jest w południowo-zachodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, w odległości 23 km od Włocławka, we wschodnich Kujawach. Znajduje się na trasie łączącej Brześć Kuj. z Izbicą Kuj. W sąsiedztwie rzeki Zgłowiączki, na obszarze Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego, na płaskiej wysoczyźnie morenowej. Liczy 3130 mieszkańców (stan z dnia 31 grudnia 2010 roku).
Historia miasta. Osada Lubraniec była jedną z najstarszych osad polskich. Powstała prawdopodobnie na przełomie XII i XIII wieku. Kościół i zamek lub dwór obronny były wyznacznikami układu przestrzennego Lubrańca. Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z 1326 roku. W archiwum watykańskim zachował się rachunek za świętopietrze. Na nim wymieniona jest parafia w Lubrańcu. Od początku dziejów Kujaw Ludbrancz był własnością Lubrańskich, którzy wywodzili się od rodu Godziembów. Lubrancz uważali za swoje gniazdo rodzinne. Pochodzenie nazwy Lubraniec nie jest jednoznacznie ustalone. Etymologia podaje różne wyjaśnienia. Ludbraniec od nazwiska niemieckiego Liutbrand (staroniemieckie Liut = Leute - lud, naród oraz niemieckie Brand - ogień) później Ludbrandt. Lubraniec lub Lubranowice może oznaczać las, przyrostek –iec nie wyklucza nazwy osady od rodzimego słowa Ludobrań. Jest też wersja nazwy Ludbrancz albo Lubrancz jako pierwotna forma Lut prand ( lut - nazwa miesiąca luty - surowy, ostry, gwałtowny; prand - prąd). Lubraniec był osadą otwartą. Przywilej króla Zygmunta Starego z 1509 roku zezwalał na lokację miasta na terenie wsi dziedzicznej Lubrancz. 14 kwietnia 1509 roku dzięki staraniom Jana Lubrańskiego biskupa poznańskiego osada zyskała prawa miejskie przyznane przez króla Zygmunta I na sejmie w Piotrkowie. Król przeniósł mieszkańców z prawa polskiego na magdeburskie. Ludbrańc, a potem Lubrańc znajdował się na skrzyżowaniu dwóch szlaków komunikacyjnych. Jeden wiódł z Kalisza poprzez Koło, Izbicę Kujawską, Lubraniec do Brześcia i dalej do Włocławka oraz do Torunia. Drugi szlak prowadził z Łęczycy poprzez Chodecz, Lubraniec w kierunku Radziejowa i Piotrkowa Kujawskiego. Tak dogodne położenie sprzyjało rozwojowi miasta. Do miasta dotarły nawet nowinki reformatorskie. W Lubrańcu gorącym wyznawcą poglądów Marcina Lutra był nowy dziedzic dóbr lubranieckich Jakub Chlewicki. Najazdy wojsk szwedzkich, litewskich i saskich oraz epidemie zniszczyły miasteczko, w którym oprócz ludności narodowości polskiej i żydowskiej pojawiła się spora liczba niemieckich osadników z Prus Królewskich. Świadczą o tym dokumenty z 1786 i 1788 wizytacji dziekańskich dekanatu brzeskiego w par. Lubraniec. Z nich wynika, że dysydentów jest 120. Mają Dom na swoje nabożeństwa oraz cmentarz za miastem na gruntach dworskich od strony Brześcia Kujawskiego. Czynny był on w okresie pierwszej wojny światowej i w czasie niemieckiej okupacji. Napływowa ludność wyznania ewangelickiego to w większości rzemieślnicy i rolnicy. W XVIII i na początku XIX wieku w Lubrańcu nastąpił wyraźny rozwój sukiennictwa i młynarstwa. W 1848 roku istniało 10 warsztatów sukienniczych oraz 4 bawełniane i lniane. W cztery lata później zwiększyła się ich liczba. Wśród właścicieli byli także Niemcy. Sukiennicy założyli swój cech. Dowiadujemy się o tym z dokumentów Jana Pawła Dąmbskiego kolejnego właściciela Lubrańca. Na końcu dzisiejszej ulicy Strażackiej stał wiatrak. Po upadku powstania styczniowego nastąpił odpływ ewangelików. Zmniejszyła się liczba ludności i Lubraniec stracił prawa miejskie. 9 maja 1870 roku został włączony do gminy Piaski. Został wyłączony z gminy Piaski 9 listopada 1916 roku na podstawie zarządzenia administracji niemieckiej Zgodnie z poleceniem władz okupacyjnych na Brzezinie (obecnie włączonej do miasta) wzniesiono kąpielowy zakład dezynfekcyjny celem zapobiegania częstym epidemiom chorób zakaźnych. W 1922 roku został zlikwidowany. II wojna światowa częściowo zmieniła oblicze Lubrańca. Okupanci planowali rozbudowę miasta na terenach sąsiadujących z cmentarzem ewangelickimi i cmentarz został zniwelowany. Prezydium MRN w Lubrańcu dwukrotnie wystąpiło do Ministerstwa Gospodarki Komunalnej o zamkniecie tego cmentarza (1955, 1965). Do dnia dzisiejszego zachowały się trzy opaski grobów tuż obok dzisiejszej ulicy Nowomiejskiej niedaleko Urzędu Gminy Lubraniec. Brak jest tablicy informacyjnej. Wszystko wskazuje na możliwość zatarcia śladów po istniejącym kiedyś tutaj cmentarzu.
Materiały źródłowe:
- „Dzieje Lubrańca”, Władysław Kubiak, Toruń 2006,
- Strona internetowa Gminy Lubraniec.
|
