|
Autor: Izabela Drozd
Zdjęcia: Izabela Drozd, Bogumił Wieszczak, Przedstawiciele Młodego Włocławka
Materiał filmowy: Młody Włocławek
Pogoda jest piękna, więc chcemy odszukać jak najwięcej miejsc związanych z pochówkami ludności ewangelickiej w dawnym powiecie włocławskim.
Koleżanka Anna Koprowicz zobowiązuje się do zbadania cmentarzy na terenie parafii Wistka Szlachecka Gmina Włocławek, ja razem z kolegą Bogumiłem Wieszczakiem ustalamy plan wyjazdów do pozostałych gmin.
Bożena Ciupalska, Krystyna Michałowska, Kinga Gronet, Tomek Ziółkowski, Józef Święcicki, przystępują do pracy w archiwum, mającej na celu odnalezienie wszelkich zapisków, dotyczących starych cmentarzy ewangelickich, znajdujących się w poszczególnych gminach. Trzeba zebrać jak najwięcej materiałów, bo w sierpniu archiwum nieczynne.
Nasz pierwszy wyjazd związany z poszukiwaniem cmentarzy ewangelickich zaczynamy 14 lipca 2011 roku od Gminy Chodecz. Postanawiamy, że pierwsze kroki skierujemy do Urzędu Gminy, bo przecież tutaj powinniśmy dostać jak najwięcej materiałów.
W Chodczu informacji udziela nam Robert Drzewiecki - podinspektor ds. gospodarki komunalnej, ochrony przyrody i funduszy europejskich. To pan Robert kontaktuje nas z członkiem Bractwa Miłośników Ziemi Chodeckiej - panem Józefem Janickim. Pan Józef poświęca nam nie tylko czas, ale i swoim samochodem obwozi po całej Gminie, pokazując miejsca, związane z ludnością ewangelicką.
Zaczynamy od cmentarza ewangelickiego, położonego blisko centrum miasta. Cmentarz otoczony jest starym murem, przed bramą wejściową ustawiona została tablica informacyjna. Miejsce to przez lata zaniedbane, dzięki pomocy burmistrza i determinacji Członków Bractwa zostało w 80% uporządkowane. Należy zauważyć, że na cmentarzu odbywają się jeszcze pochówki. To tutaj zostały pochowane dwie wspaniałe kobiety, mieszkanki Chodcza, wyznania ewangelickiego: Emma Keller - zmarła w 1970 roku i Stella Pasławska - zmarła w 1972 roku. Obie były nauczycielkami. Spoczywają obok siebie. Tutaj też znajduje się okazały grobowiec rodziny Wernerów, właścicieli Chodeczka i Ignalina. Potomek Christiana Wilhelma Wernera, twórcy potęgi rodu, ks. Mariusz Werner, mieszkający w Łodzi, w latach 1955-1996 był pastorem parafii w Ozorkowie, Łęczycy, Łowiczu, Kutnie. Pan Józef zapewnia, że prace porządkowe rozpoczęte na tym cmentarzu będą dalej kontynuowane, aby pamięć o ludziach, którzy mieli wpływ na rozwój miasta, nigdy nie zginęła. Dzięki panu Józefowi docieramy również na ulicę Polną, gdzie znajdował się cmentarz żydowski. Obecnie są tu tylko drzewa i trawa, a przecież przed II wojną światową Chodecz zamieszkiwała znaczna grupa ludności żydowskiej. Z inicjatywy Bractwa postawiona została tu tablica informacyjna.
Nasza dalsza trasa biegnie do wsi Józefki - wskaźnikiem na odnalezienie cmentarza staje się kępka drzew. Faktycznie teren zarośnięty, a jedyny ślad po cmentarzu, to drewniany krzyż i fragment tablicy nagrobnej.
Przysypka - z cmentarza pozostał tylko świerk w miejscu, w którym była brama. Cały teren okala las, między drzewami udaje się nam znaleźć opaskę grobu i płytę nagrobna z pochówku w 1917 roku.
Psary - teren cmentarza zarośnięty całkowicie, znajdujemy jakiś fragment krzyża. Podobno w tym miejscu stacjonowało wojsko radzieckie z radiostacją. Dobrze, że mamy przewodnika, bo sami na pewno nie dalibyśmy rady wyszukać tych miejsc.
Docieramy jeszcze do wsi Arkuszewo, należącej do Gminy Przedecz. Teren jest tak zarośnięty, że nawet nie ma możliwości wejścia głębiej, podobno tylko na wiosnę można zobaczyć tu fragmenty bramy. Bogumił znajduje mały prześwit w zaroślach i udaje mu się sfotografować krzyż i fragment nagrobka.
Wszystkie miejsca, do których docieramy, to kępy drzew, zarośnięte gęstymi krzewami i charakterystyczną płożącą roślinnością. Pan Józef podziela naszą opinię, że szukanie wszelkich miejsc pochówków ludności ewangelickiej jest możliwe tylko wczesną wiosną lub jesienią, zimą nie byłoby to możliwe.
Robimy zdjęcia, żeby udokumentować naszą pracę. Niestety we wszystkich odnalezionych miejscach spotykamy tylko pojedyncze opaski nagrobków, połamane płyty i krzyże. Szkoda, że brak tu jakichkolwiek tablic informacyjnych i nikt nie myśli o uporządkowaniu terenu. Z przerażeniem myślimy, że może być tak wszędzie.
Miłośnicy genealogii, mimo przerwy wakacyjnej, spotkali się w Kościele Ewangelickim, w którym podczas prac remontowych odnaleziono około 200 tablic trumiennych. Tablice te zostały przez nich częściowo sfotografowane.
Razem z Bogumiłem umawiamy się z pastorem - ks. Michałem Walukiewiczem na dokończenie prac, związanych z fotografowaniem tablic. Niestety okazuje się, że sporo tablic jest nieczytelnych, ale myślę, że dla około 140 tablic będzie można odnaleźć akty zgonu. Bożena, aby ułatwić pracę przy wyszukiwaniu aktów, zinwentaryzowała wszystkie tablice wg roku zgonu danej osoby. Przed nami moc pracy.
Pod koniec sierpnia razem z przedstawicielami organizacji Młody Włocławek - Natalią Rosińską, Emilią Waszkiewicz, Angeliką Daroszewską, Krzysztofem Zasadą - i jej szefem Mariuszem Sieraczkiewiczem, przewodnikiem PTTK - panią Barbarą Nowakowską oraz słuchaczami naszego Uniwersytetu, udaliśmy się na ewangelicką część włocławskiego cmentarza komunalnego. Natalia, Emilia, Angelika i Krzysztof, przedstawiciele Młodego Włocławka, z przejęciem wykonywali zdjęcia wszystkich znajdujących się tu grobów, a pani Barbara przybliżyła nam historię niektórych zasłużonych dla naszego miasta rodzin ewangelickich.
Młody Włocławek również zrealizował film pod hasłem „Zagubione ślady społeczności ewangelickiej we Włocławku”.
11 września 2011 roku na stronie Młodego Włocławka został opublikowany także wywiad, przeprowadzony przez pana Mariusza ze mną. Rozmowę prowadziliśmy w trakcie naszego pobytu na cmentarzu ewangelickim.
A oto fragment wywiadu: Jak to się wszystko zaczęło?
Zacznę może od tego - dlaczego. W momencie, kiedy spotkałam się na wykładzie z pastorem kościoła ewangelickiego, pokazał nam - uczestnikom tego wykładu - odnalezione w hełmie wieży, tudzież za ołtarzem, tablice trumienne. Ponieważ zajmuję się genealogią, doszłam do wniosku, że należy coś z tymi tablicami zrobić. Na pewno my - genealodzy nie damy rady ich oczyścić, bo nie mamy pieniędzy, ale przecież nie mogą być one bezimienne. Bezimienne na zasadzie takiej, że mimo iż mają one nazwisko zmarłego, nic o tym człowieku nie wiemy. Niektóre były w bardzo dobrym stanie, dobrze zachowane. Zafascynowały mnie po prostu te tablice i w związku z tym postanowiłam, szukając aktów do mojego drzewa genealogicznego, poszukać również informacji o ludziach, których nazwiska były na tych tablicach. W tym roku dostaliśmy informacje, że Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności, a dokładnie Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę”, zaprasza do realizacji projektu w ramach Programu „Seniorzy w akcji”. Po konsultacji z panią dyrektor CKU, p. Anną Żeglicz, która jest opiekunem Włocławskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku, postanowiłam zgłosić projekt pod kątem odnalezionych tablic – „Ewangelicy we Włocławku i okolicach”.
Następny etap prac, dotyczących cmentarza, to zebranie informacji o jego powstaniu i poprzednich lokalizacjach. Tym zagadnieniem będzie zajmowała się już pani Krysia Michałowska razem z panem Tadeuszem Bojarskim, a zdobywane informacje w telegraficznym skrócie będziemy zamieszczać na naszej stronie.
Materiały źródłowe:
- Piękno Dorzecza Zgłowiączki - Przewodnik Turystyczno-Krajoznawczy,
- Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie, Tom 14, Wyznania na Kujawach Wschodnich i Ziemi Dobrzyńskiej, 2000,
- Jarosław Kłaczkow, Rozwój organizacyjny parafii ewangelickiej na Kujawach Wschodnich w pierwszej połowie XIX wieku ze szczególnym uwzględnieniem Chodcza i Przedcza,
- Strona internetowa Bractwa Miłośników Ziemi Chodeckiej - Pierwsi osadnicy w Chodczu,
- You Tube - Zagubione ślady społeczności ewangelickiej,
- Strona internetowa Pierwszego włocławskiego młodzieżowego portalu społecznościowego,
- Własne obserwacje i zapiski.
|
