Zagubione ślady społeczności ewangelickiej we Włocławku i okolicy

Autor: Izabela Drozd
Zdjęcia: Bogumił Wieszczak, Izabela Drozd

Nawiązana została współpraca z Muzeum Historii we Włocławku, Muzeum Etnograficznym we Włocławku, Archiwum Państwowym Oddział we Włocławku, Parafią Ewangelicką we Włocławku oraz Prywatnym Gimnazjum Zespołu Edukacji „Wiedza”.

Z panią dyrektor Haliną Nowakowską i wychowawczynią młodzieży - Elżbietą Walukiewicz - uzgodnione zostały warsztaty na temat genealogii oraz naszego projektu. W pierwszych trzech instytucjach zbierane są materiały pod kątem publikacji przewodnika i wiadomości dotyczących ludności ewangelickiej. W Archiwum Państwowym wyszukujemy akty zgonów do sfotografowanych tablic trumiennych.

Kolega Jakub Budziszewski zbiera materiały, dotyczące Bachórki, Kaniewa, Przedcza, Nowej Wsi Wielkiej.

Razem z kolegą Bogumiłem Wieszczakiem docieramy do Kowala i Baruchowa. W Gminie Kowal we wsi Rakutowo / Grodztwo - fotografujemy cmentarz. Znajduje się przy drodze z Gostynina do Kowala, w znacznym stopniu oczyszczony. Zachowały się tu resztki słupów ogrodzeniowych. W jednym z rogów działki znaleźliśmy kręgi studzienne, podobno stał tu dom grabarza. Cmentarz powstał na przełomie XIX i XX wieku. Ostatni pochówek odbył się w 1966 roku. Odnajdujemy siedem całych nagrobków i około 20 nagrobków zdekompletowanych. Na dwóch nagrobkach zachowane są inskrypcje w języku niemieckim, na pięciu w języku polskim. Od bramy wejściowej do końca cmentarza biegnie centralnie aleja.

W 2009 roku wolontariusze z Fundacji AriAri przeprowadzili tu prace porządkowo-konserwatorskie, wskazując na konieczność systematycznego oczyszczania tego miejsca. To dzięki realizowanemu przez Fundację projektowi „I nastała cisza - Rakutowo na Kujawach” postawiona została tablica informacyjna, aby miejsce to nie zostało zapomniane przez następne pokolenia.

Dębniaki - cmentarz znajduje się na niewielkim wzniesieniu, przy drodze z Kowala do Krzewentu, w lesie około 100 metrów od drogi. Jego powstanie należy datować też na koniec XIX wieku. Teren jest również oczyszczony. Odnajdujemy kamienne nagrobki, na których znajdują się wypalone znicze, to znaczy, że ktoś to miejsce odwiedza. Na jednym z nagrobków odczytujemy inskrypcję w języku polskim:

I tu w 2009 roku wolontariusze z Fundacji Ari Ari przeprowadzali prace porządkowe. Niestety tablica informacyjna, jaka została postawiona przez Fundacje, została zniszczona. O tej dewastacji poinformowaliśmy Ari Ari oraz Urząd Gminy Kowal.

Gmina Baruchowo - informacji, gdzie możemy szukać miejsc związanych z pochówkami ludności ewangelickiej, udziela nam pracownica Urzędu - pani Aneta Paczyńska. To ona kieruje nas do dwóch miejscowości: Goreń Duży i Leonowo / Świątkowice. Uzyskujemy również informację, że w 2009 roku wolontariusze z Ari Ari na obydwu tych obiektach przeprowadzali prace porządkowe.

Na cmentarz w Goreniu Dużym pilotowała nas mieszkanka tej miejscowości - pani Lucyna Matusiak. Od niej dowiedzieliśmy się, że cmentarz powstał gdzieś około 1900 roku i czynny był do zakończenia II wojny światowej. Położony jest w lesie na niewielkim wzniesieniu. Pani Lucyna zapamiętała, że w czasie wojny najwięcej chowano tu dzieci. Teren był ogrodzony, była też brama i krzyż. Niestety dziś nic z tego nie pozostało. Teren faktycznie jest sprzątnięty. Nagrobki kamienne zachowały się tylko we fragmentach, a opaski mogił ziemnych są bardzo zniszczone. Obecność zniczy świadczy o tym, że ktoś musi tu przychodzić. Niestety, tablicy informacyjnej, że był tu cmentarz, pozostawionej podczas wykonania projektu „I nastała cisza - Rakutowo na Kujawach”, nigdzie nie możemy znaleźć.

Świątkowice / Leonowo - cmentarz założony w 1900 roku, położony jest na płaskim terenie, na skraju wsi, otoczony polami uprawnymi i gospodarstwami, w odległości około 40 metrów od drogi. Zachowały się dwa słupki z czerwonej cegły od bramy wejściowej, fragmenty ogrodzenia, zdekompletowane nagrobki kamienne oraz mogiły ziemne. Od bramy wejściowej wzdłuż cmentarza biegnie aleja. Z jednego z nagrobków udaje się odczytać inskrypcję:

Teren ten w 2009 roku był porządkowany przez Fundację AriAri, o przeprowadzonej pracy świadczy pozostawiona przed wejściem na cmentarz tablica informacyjna.

Z uzyskanych informacji wiem, że cmentarzem w Goreniu i Świątkowicach opiekuje się młodzież z Zespołu Szkół w Baruchowie razem z panią mgr Krystyną Zakrzewską, nauczycielką historii.

« poprzednie

następne »

Materiały źródłowe:

• Piękno Dorzecza Zgłowiączki - Przewodnik Turystyczno-Krajoznawczy,
• Historia Gminy Baruchowo - konspekt odczytu dr. Piotra Bokoty,
• Wojewódzki Oddział Służby Ochrony Zabytków w Toruniu - Delegatura we Włocławku, Teczki kart cmentarnych,
• Archiwum Państwowe we Włocławku,
• Strona internetowa Fundacji AriAri,
• Własne obserwacje i zapiski.